#TeorieSpiskowe, #PoszukiwanieBezpieczeństwa, #AdaptowanieDoNowychWarunków #dezinformacja #ChaosInformacyjny #KryzysZaufania #5G #RedefiniowanieRzeczywistości #Infodemia #pandemia #społeczeństwo
„Dla nas najważniejsza jest informacja niż źródło, z którego pochodzi!” – czyli jak wiara w teorie spiskowe oswaja niepewność – szczególnie dzisiejszą
Czwartek, 22.X., godz. 15.05, Sesja MIĘDZY WIEDZĄ A DEZINFORMACJĄ
Teorie spiskowe są sposobem na oswajanie złożonej i budzącej strach rzeczywistości. Istniały, istnieją i – jak możemy podejrzewać – będą istnieć zawsze.
Coś się jednak zmieniło. COVID-19 wygenerował sytuację, w której globalny lęk zespolił się z „infodemią” – zainfekowaniem przestrzeni informacyjnej dezinformacją, manipulacją i fake newsami. Ta sytuacja stanowi szczególnie płodne podłoże dla wykwitu teorii spiskowych – nic dziwnego, że pojawia się ich tyle i są atrakcyjne dla coraz szerszych grup. Zawierzenie „informacji, nie źródłu” – do czego zachęcają członkowie facebook’owej grupy antyszczepionkowej – jest szczególnie kuszące.
Jakie czynniki motywują do wiary w teorie spiskowe i jakie potrzeby psychologiczne ta wiara spełnia? Czy potrzeby i motywacje wyłaniające się w czasach COVID-19 są różne od tych, które są identyfikowane w przypadku innych teorii spiskowych? I w końcu – jak jako ludzie i społeczeństwo możemy się bronić przed uleganiem manipulacjom i wierze w „fałszywych proroków”?
Na te między innymi pytania odpowiemy w czasie naszego wystąpienia.
Heurystyki, automatyzmy, autorytety – to jedne z wielu rozwiązań na oswajanie złożonej rzeczywistości. Kolejnym – szczególnie interesującym, ale też niebezpiecznym – jest zwracanie się w kierunku teorii spiskowych – teorii często irracjonalnych, sprzecznych z nauką, ale dostarczających szybkich, przekonujących argumentów o sensie czy genezie trudno wyjaśnianych i niepokojących zjawisk.
Tak jednak, jak teorie spiskowe towarzyszą nam od zawsze, tak teraz obserwujemy ich erupcję – zarówno pod względem ilości, jak i popularności. Nic dziwnego – pierwszy raz jesteśmy świadkami sytuacji, w której zagrożenie pojawiło się tak nagle, wszędzie i dotknęło nas wszystkich – stając się absolutnie globalnym doświadczeniem.
Ta sytuacja silnego, globalnego lęku spleconego z chaosem informacyjnym stanowi szczególnie podatny grunt dla rozkwitu teorii spiskowych. I tak się dzieje: słyszymy, że koronawirus został stworzony przez USA (bądź Chiny, Rosję czy Izrael – zależnie od preferencji czy narodowości spiskujących), jest spiskiem Billa Gatesa, albo po prostu nigdy nie istniał – fałszywe narracje krążą od źródła do źródła. Ludzi, dla których „ważna jest informacja, nie źródło” (jak napisał jeden z członków grupy antyszczepionkówców) jest coraz więcej.
W naszym wystąpieniu opowiemy tym, jak unikalność obecnej sytuacji wpływa na motywacje skłaniające ludzi do zwrotu w kierunku teorii spiskowych – nawet tych, którzy wcześniej byli dalecy od ich wyznawania – oraz jakie potrzeby psychologiczne ten zwrot zaspokaja.
A dokładniej:
- Krótko sięgniemy do historii teorii spiskowych
- Przedstawimy typologię teorii spiskowych z czasów COVID-19 i źródła ich popularności
- Przedstawimy psychologiczne i społeczne podstawy wiary w teorie spiskowe
- Oraz, w oparciu o istniejącą wiedzę oraz wyniki naszych badań – pokażemy na ile obecna sytuacja jest unikalna: które motywacje i potrzeby wychodzą na wierzch, a które przeciwnie – są mniej wyraziste
- Wyjaśnimy, jakie mogą przyczyny tych zmian i co z nich wynika.
- Desk research – analiza istniejących badań i teorii dotyczących teorii spiskowych (podejście psychospołeczne)
- IDI – Wywiady pogłębione z ludźmi deklarującymi wiarę w teorie spiskowe – poznanie motywacji, zrozumienie zachowań i korzyści, które daje im ta wiara
- CAWI – Badanie ilościowe przeprowadzone na próbie celowej na osobach deklarujących wiarę w wybrane teorie – poznanie dominujących motywacji i postaw oraz ich hierarchizacja
- Social listening – analiza treści szerzonych online w czasach przed vs w trakcie kwarantanny. Odkrycie źródeł, autorytetów, argumentów wykorzystywanych w uzasadnianiu teorii spiskowych
- Google Trends – analiza trendu: kiedy pojawiały się tematy związane z teoriami spiskowymi i w jakim natężeniu.
Ponieważ będziemy opowiadać o tym, co sprawia, że ludzie dość łatwo podlegają różnym manipulacjom, to w duchu odpowiedzialności społecznej i etyki biznesowej nie chcemy szukać zastosowania biznesowego dla naszego wystąpienia – to w ogóle nie jest naszym celem.
Główne korzyści z wysłuchania go mają aspekt poznawczy i osobisty dla każdego ze słuchających. Uczestnicy Kongresu:
- Dowiedzą się, jaka jest struktura typowych teorii spiskowych – co dostarczy im narzędzi do ich identyfikacji
- Przyjrzą się potrzebom i motywacjom wiary w teorie spiskowe – co pozwoli im lepiej zrozumieć dynamikę funkcjonowania grup społecznych w kryzysie
- Poznają typologię teorii pojawiających się wokół COVID-19 – co wskaże, które obawy społeczne są najbardziej powszechne a które aspekty rzeczywistości szczególnie polaryzujące
- Dowiedzą się, na ile unikalne są potrzeby i motywacje skłaniające do wiary w teorie spiskowe teraz vs w innych zbadanych przypadkach
- Otrzymają informacje o sposobach przeciwdziałania rozpowszechnianiu się teorii spiskowych.

Marta Piekarczyk
Project Manager, Ipsos
Psycholożka, socjolożka, badaczka ilościowa z wieloletnim doświadczeniem. Szczególnie zainteresowana psychospołecznym podłożem badanych zjawisk – wierzy, że żadnego trendu ani zachowania konsumenckiego nie da się zrozumieć bez odniesienia do szerszej rzeczywistości. Teoriami spiskowymi interesująca się od zawsze – uznaje je za klucz do identyfikacji ukrytych lęków społecznych.

Marta Zalewska
Senior Research Manager, Ipsos
Badacz jakościowy z 11-letnim stażem. Z wykształcenia dziennikarz i kulturoznawca. W pracy zawodowej łączy ciekawość i chęć zrozumienia drugiego człowieka z nastawieniem na użyteczność biznesową uzyskanych informacji. Wierzy, że celem badaniam są i powinny być pozytywne zmiany. Jako odpowiedzialna mama dwójki dzieci w pełni popiera obowiązek szczepień, ale przyznaje, że nawet u niej szybkość powstawania szczepionki na COVID-19 budzi niepokój. Teorii spiskowych nie wyznaje.